4857 sayılı İş Kanununda açıkça ücretsiz izin tanımı yapılmamış ancak yıllık izin kullanacak olanlara, kadın işçilerin doğum yapması halinde doğum izinlerinden sonra ve kadın veya erkek işçilerin üç yasını doldurmamış çocuğu evlat edilmesi halinde ücretsiz izin kullanabileceklerine ilişkin düzenlemeler yapılmıştır.
Yıllık izin kullanacak olanlarda ücretsiz izin
Yıllık ücretli izinleri işyerinin kurulu bulunduğu yerden başka bir yerde geçirecek olanlara istemde bulunmaları ve bu hususu belgelemeleri koşulu ile gidiş ve dönüşlerinde yolda geçecek süreleri karşılamak üzere işveren toplam dört güne kadar ücretsiz izin vermek zorundadır.
Kadın işçilerin doğum yapması halinde doğum izinlerinden sonra ve adın veya erkek işçilerin üç yasını doldurmamış çocuğu evlat edilmesi halinde ücretsiz izin
Doğum sonrası analık hali izninin bitiminden itibaren çocuğunun bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla ve çocuğun hayatta olması kaydıyla kadın işçi ile üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçilere istekleri halinde birinci doğumda altmış gün, ikinci doğumda yüz yirmi gün, sonraki doğumlarda ise yüz seksen gün süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verilir.
İsteği halinde kadın işçiye, onaltı haftalık sürenin tamamlanmasından veya çoğul gebelik halinde onsekiz haftalık süreden sonra altı aya kadar ücretsiz izin verilir. Bu izin, üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinme halinde eşlerden birine veya evlat edinene verilir.
Temel askerlik eğitimi süresince ücretsiz izin
4857 sayılı İş Kanununda düzenlenmemekle birlikte yine işçi ve işveren arasında uygulanabilecek bir diğer ücretsiz izin de 7146 sayılı Kanun ile 1111 sayılı Kanuna eklenen geçici 55. Maddede düzenlenmiştir. Söz konusu düzenlemeye göre “…..Bu madde hükümlerinden yararlananlar temel askerlik eğitimi süresince çalıştıkları iş yeri, kurum ve kuruluşlar tarafından aylıksız veya ücretsiz izinli sayılırlar.” Aynı yasa maddesinde temel askerlik süresinin 21 gün olduğu belirtilmektedir.
Yukarıda belirtilen Yasal düzenlemeler haricinde işyerlerinde yaygın olarak ücretsiz izin uygulamasında gidildiği de görülmektedir. Yasada belirtilen şartları taşımayan ücretsiz izin taleplerinin işverence karşılanması zorunlu olmadığı gibi işveren tarafından kullandırılmak istenin ücretsiz izinlerin işçi tarafından kabulü de zorunlu değildir.
Karşılıklı İrade ile Ücretsiz İzin
Ancak tarafların karşılıklı irade uyuşması ve talebin işçiden gelmesi halinde işyerinde ücretsiz izin uygulamasına gidilmesinde bir sakınca yoktur. Bu durumda mutlaka işçilerden ücretsiz izin taleplerine ilişkin dilekçeler alınmalı ve özlük dosyalarında saklanmalıdır.
Yargıtay 22. Hukuk Dairesinin. 2015/22637 esas, 2017/27735 karar sayılı, 04.12.2017 tarihli kararında belirtildiği üzere, işverenin tek taraflı olarak ücretsiz izin uygulamasına gitmesi halinde, bunu kabul etmeyen işçi yönünden bu durum iş akdinin “işverenin feshi” olarak değerlendirilmektedir.
Ücretsiz İzinde Haklar
Ücretsiz izinde sayılan çalışana izin süresince ücret ödenmez, bu günler için SGK primi tahakkuk etmez. Ücretsiz izinli günler için Sosyal Güvenlik Kurumuna eksik gün bildirimi yapılır. Ücretsiz izin süresince iş sözleşmesi askıda kalacaktır.